Unutulmaz Urfa Ağzı

Bu alfabeye baktığımızda gözümüze ilk çarpan ayrılık (ayın) sesinin Urfa ağzında varlığıdır. Bu ses Arapçadan dilimize girmiş kelimelerde belirgin bir şekildedir.



erıza = arıza , beazı = bazı , easker = asker , eakaza = (baston) , eariş = (asma) , eatebe = (kapı eşiği)



é işaretiyle gösterdiğimiz kapalı e ler yazı dilimizde söyleniş olarak varlığını sürdürmekte fakat alfabemizde bulunmamaktadır.



éşik = eşik , véran = viran , él = (yabancı)



Urfa ağzında ğ sesi yoktur. Bunun yerine Arapçadaki gayın sesi mevcuttur. Bu ses kalın ünlü­lerle söylenir. Yumuşak ünlülerle bu sesin yerini yazı dilimizdeki g sesi alır.



agız = ağız bagçı = bağcı agla = ağla



deg- = değ- igit = yiğit degil = değil



Ha sesi Arapçadan giren kelimelerde bulunur ve boğaz sesi olarak telaffuz edilir.



Hek = Hak heyat = hayat hemam = hamam hesret = hasret



Hı sesi ise Urfa ağzında kelime sonlarındaki ka sesinin bozulmasıyla ortaya çıkmıştır. Ayrıca Arapçadan dilimize giren kelimelerde de bu ses kullanılır.



Fıstıh = fıstık barmah = parmak



ahmah = akmak



Yazı dilimizdeki kalın ünlülerle söylenen ka sesi Urfa ağzında ince ünlülerle de ka (Arapçadaki kaf) şeklinde telaffuza girer.



kerbigit = (fakir, yoksul) kerı = (yaşlı kadın) kenne = (cam)



Yazı dilimizde olmayan fakat bazı ağızlarda kar­şımıza çıkan �nazal n� dediğimiz Osmanlı alfabe­sindeki Kâf-ı nunÎ Urfa ağzında bazı kelimelerde ng harf grubuyla söylenir.



yengi = yeni beng = ben (ciltte oluşan küçük si­yah nokta)



Yaptığımız bu açıklamalara göre Urfa Ağzı Alfabesini ünlü ve ünsüz harfler diye sınıflandırırsak;



Urfa ağzında büyük ses uyumu yaygındır. ısim ve sı­fatlardaki ilk hecelerin sesli harfleri kalınsa, di­ğer hecelerdekiler de kalın, ince ise diğerleri de incedir: Alma, havla, zalım, zulum, bayaz, dellek (Elma, helva, zalim, zulüm, beyaz, tellak) gibi kelimeler birer örnek teşkil ederler.



Fiillerdeki (mek, mak) mastar ekleri ister kalın, ister ince olsun Urfa ağzında (mah) olarak yerleşmiştir: Gelmah, getmah, yatmah, kahmah (gelmek, gitmek, yatmak, kalkmak) gibi..



Bunlardan başka Urfa ağzını simgeleyen bazı hususları da şöyle sıralayabiliriz:



- Ci ve cü ekleri çi, cı; demirci (demirçi), kö­mürcü (kömürçı), kahveci (kahveçi) olur.



- Cu eki çı; kuyumcu (kuyımçı), oduncu (odınçı) şeklinde söylenir.



- Bazı kelimelerin başındaki (b) harfi (p) olarak okunur. Bozuk (pozıh), bakır (pakır) gibi.



- (d) harfi (t) şeklinde söylenir. Dükkân (tüken), döken (töken), diken (tiken) v.s.



- Bazen baştaki (p) harfi (b) gibi değerlenir. Pişen (bişen), poyraz (boyraz), patlıcan (balcan) v.s.



- Genel yazı dilinin yalnızca ikinci tekil (n) ses­leri (y) sesine dönüşür. Baban (babay), amcan (amcay-emmiy), yengen (yengey).



- (g) sesi kelime başlarında (k) gibi okunur. Gömlek (köynek), gölge (kölge), keçi (geçi), kişi (gişi) şekline dönüşür.



- Kelime başlarındaki (y) sesi çoğu zaman düşer. Yüksek (üskek), yürek (ürek), yüzük (üzik), yüzen (üzen) v.s.



- Sessiz harfler arasında yer değiştirmeler de olur. Ekşi (eşki), ağrı (arğı), sofra (sırfa), çıplak (çılpah) v.s.



Aynı zamanda folklor zenginliğimizin de bir ifadesi olan Urfa ağzı ile söylenmiş bazı kelimeleri hatırlatalım:



Ağbatı: Darısı



Arahçın: Takke, külah



Behteniz: Maydanoz



Bayah: Demin, biraz önce



Bibi: Hala



Bürük: Yüz örtüsü



Cemel: Duvar



Çındır: Sinir



Çizo: Zayıf, sıska, kısa



Çörten: Yağmur oluğu



Deleme: Topaç



Gedemeç: Eşik, papuçluk



Hapan: Çok acıkmış



Harhut: Bozuk



Has: Marul



Kabala: Götürü



Kerip: Yabancı, yerli değil



Kınıfır: Karanfil



Mibar: Turfanda



Pehkem: Kuvvetli



Sapkana: Hiçbir zaman, şimdiye kadar



Serinç: Sarnıç



Siyrınçah: Kaygan



Suhra: Angarya



Taka: Pencere



Teberik: Hatıra eşya



Tetirbe: Çıkmaz sokak



Tırrêfe: Alıngan



Üsküre: Büyük tas



Yanfırı: Eğri, çarpık



Zahar: Galiba



Zerzembe: Kiler



Zuvah: Sokak