Şanlıurfa’da sıra geceleri bambaşka

Tarih süreci içerisinde bazı geleneklerimiz yozlaşmakta, bazıları da çeşitli nedenlerle kaybolmakta. Buna karşılık bazı geleneklerimiz ise ilk günkü şevk ve heyecanla sürdürülmektedir. İşte tüm canlılığıyla gerek Urfa, gerekse Urfa dışındaki Urfalıların sürdürmekte oldukları geleneklerden biri olan “sıra gecesi…” 

Turistlerde ilgi gösteriyor

Sıra geceleri yerli ve yabancı turistlerden de ilgi görüyor.   Gündüzleri kentin tarihi ve turistik mekânlarını gezen turistler, Şanlıurfa'yla özdeşleşen "sıra gecesi" programlarına katılıp, yöresel müzikler eşliğinde çiğ köfte ve tatlı yiyor. Böylece kent turizme önemli bir girdi de sağlanıyor.

Sıra gecesi” nedir?

Genellikle kış gecelerinde, birbirine yakın yaş grubundaki gençlerin veya orta yaşlardaki arkadaş gruplarının, her hafta bir başka arkadaşın evinde olmak üzere, haftada bir akşam, belirli bir niteliğe ve düzene göre sıra ile yaptıkları toplantılar olan “sıra gecesi”, bir arkadaş grubunun haftada bir olmak üzere bir araya geldikleri toplantı anlamını taşıyor.

Sıra gecesinin Urfa kültür hayatındaki yeri

Urfalı, genç yaşından itibaren sıra gecesine katılarak, cemaatle oturup kalkmayı, gelenek ve göreneklerini, adab-ı muaşeret kurallarını, cemaatte konuşmanın adabını, yeri geldiği zaman konuşmayı, yeri geldiğinde dinlemesini bilmeyi, büyüğüne saygıyı sıra gecesinde öğreniyor. Bu yönüyle sıra gecesi, bir halk okulu anlamını taşıyor.Sıra gecelerinde zaman zaman çeşitli kitaplar okunurken, bu anlamı ile de eğitim kurumun anımsatıyor. Acı ve mutluluğun paylaşıldığı sıra geceleri, Şanlıurfa'da müziğin gelişmesi ve yaygınlaşmasının en büyük nedenlerinden yer alıyor. Halk konservatuarı niteliği taşıyan sıra geceleri, nezih bir sohbet ortamı oluşturuyor.

Sıra gecesine geliş

Daha önce belirlenen saatlerde düzenlenen büyük bir önem taşıdığı sıra geceleri, herkesin belirlenen saatlerde gelme zorunluluğunu taşıyor. Önceleri yapılan sıra gecelerinde, belirlenen saatte gelemeyen, önceden tespit edilen para cezasını ödemek zorunda kaldığı belirtiliyor.

Sıra gecesinde misafir ağırlama

Sıra grubundan olan biri beraberinde misafir getirebilirken, sıra gecelerinde misafirlere odanın en üst tarafında yer veriliyor. Çeşitli kaynaşma ortamlarının oluştuğu sıra gecelerinde, birbirlerini tanımayanlar için tanıştırma yapılıyor.

Sıra gecesinde sohbet

Sıra gecelerinin en önemli fonksiyonlarından biri olan sohbet, sıraya gelenlerden hal hatır sorularak başlanıyor. Sıraya gelenler birbirlerine sağlık durumlarını, iş durumlarını sorarak sohbete başlıyor.Sohbet birçok konuda derinleşerek devam ederken, sohbet konuları arasına, o haftaki aktüalite, piyasanın durumu, ekonomi, siyaset ve dini konular gibi birçok mevzu konuşuluyor.Sıra gecelerinde konuşulan konular, sıra gezenlerin mesleklerine, kültür ve sanat yapılarına, tahsillerine göre değişiklik gösterse de, sırada; sağlık, eğitim, siyaset, ekonomi, sanat, edebiyat, dini konular, Urfa'nın sorunları;Türkiye ve dünya meseleleri gibi hemen her konu konuşula biliniyor. Bazı sıra gecelerine, sıradakilerin merak ettikleri veya ilgi duydukları konunun uzmanı bir misafir özellikle çağrılır ve onun konuşması dinlenir, ondan bilgi edinilmeye çalışılır.

Sıra gecesinde oyun

Sıra gecelerinde eğlenmek ve hoşça vakit geçirmek üzere bazı geleneksel oyunlar oynanıyor.Bu oyunlardan en yaygın olanları “Tolaka” ve “Yüzük Fincan” oyunlarıdır. Günümüzde insanların bildikleri oyunların oynanması ile sürdürülen sıra geceleri, tamamen müzik üzerine kurulsa da sohbet niteliğini kaybetmiyor.

Sıra gecesinde müzik

Şanlıurfa'da müziğin gelişmesi, yaşatılması, yeni bestelerle sanatçıların ortaya çıkışında en önemli faktör sıra geceleri durumundadır. Sıra gecelerinde usta-çırak geleneği içerisinde müzik icra edilir.Herhangi bir enstrüman çalan veya okuyabilen kişilerin oluşturduğu sıralarda Urfa makam geleneği içerisinde müzik icra edilir. Müzik faslı Rast veya Divan makamından başlayarak Uşşak, Hicaz ve gecenin durumuna göre diğer makamlarla devam ederek Kürdi veya Rast makamıyla son buluyor.

Bu makamlar icra edilirken o makama göre şarkı, türkü okunuyor. Arada ise hoyrat ve gazel okunurken, müziğe yeni başlayanlar, bu gecelerde ustaları dinleyerek müzik bilgisi alır ve makamları öğreniyorlar. Bu yönüyle sıra gecelerine “halk konservatuarı” da deniliyor.Urfa'nın yetiştirdiği Mukim Tahir, Kel Hamza, Damburacı Derviş, Tenekeci Mahmut, Kazancı Bedih, İbrahim Tatlıses, Mehmet Özbek, Mahmut Coşkunses gibi, daha sayıla bilinecek  birçok ünlü, sıra gecelerinde yetiştiği ve ustalık dönemlerinde de çırakları kendilerinden istifade ettiği bildiriliyor.

Sırada disiplin ve yargılama

Sıra gecelerinin temeli olan disiplin, sıra gecesine gelişten ayrılışa kadar kurallar dizisi bulunuyor. Sıraya katılan kişinin uymak zorunda olduğu kurallar, sıraya katılanlar tarafından daha önceden biliniyor. Sıraya gelme saati, kalkma saati gibi bazı kurallar da sıra elemanlarının ortak kararıyla belirlenir.

Acı kahve ve çay ikramı

Sıraya gelenlere ilk olarak 'mırra' olarak bilinen acı kahve ikram ediliyor. Acı kahveden sonra çay ikram ediliyor. Çay biraz geciktiğinde, sıra arkadaşlarından bazıları esprili bir şekilde çayın geciktiğini ev sahibine hatırlatılıyor.“Yahu bu çayiz Halep'ten mi geli?”, “Niye bele gecikti”, “Çay suyiz yoksa komşıdan getırah” veya birkaç arkadaş “Çay içinde adalar” gibi içinde çay geçen türküleri söylemeye başlarlar.Ev sahibi çayın geciktiğini anlıyor ve hemen çayları getirip, misafirlere ikram ediyor.

Sıra gecesinde acı kahve ve çaydan başka, yazın ayran ve şurup ikram edildiği de olur. Ayrıca sıra gecelerinde kesinlikle alkollü içkinin içilmediği belirlenen kurallar arasında yer alıyor.

Sıra gecesinin baş yemeği 'çiğköfte'

Sıra gecelerinde yemek olarak 'çiğköfte' yapılıyor. Nadiren diğer yemekli sıra geceleri de vardır. Diğer bir ifade ile “Çiğköfte” sıra gecelerinin değişmez yemeğidir diye tabir ediliyor.Sırada sohbet veya müzik faslı biterken köfteyi yoğuracak kişi ve ona yardımcı olacaklar köfte yoğurmak üzere hazırlık yapıyorlar. Daha önce bulguru, eti, isodu (kırmızı pul biberi) ve diğer malzemelerin hazırlandığı yere geçen kişiler, öncelikle ellerini yıkıyor.Köfte kıvamına geleceği sırada, sofra serilmeye başlanıyor. Köfte ile beraber yenilecek has (marul), beyaz lahana, salatalık, turp, nane, pırpırım (semizotu) ve Urfa'da yetişen hardal, kuzukulağı, suyarpızı, tuzik pendik ve tere gibi dere otlarından mevsimine göre bulunanlar sofraya diziliyor.

Ayran ve ekmek de sofraya konulduktan sonra hazır olan çiğköfte herkese bir tabak olacak şekilde servis yapılıyor.İyi köfte yoğurmak bir meziyet olarak bilinirken, sıraya gelen her kişinin iyi köfte yoğuramadığı söyleniyor. Sırada çiğköftenin yanında bostana, salatalık veya maruldan yapılmış cacık, zeytin bostanası veya koruk salatası, çoban salatası gibi salata ve cacıklar ikram ediliyor.

Sıra gecesinde tatlı

Sıra gecelerinde çiğköfteden sonra kadayıf, şıllık, katmer, baklava veya daş ekmeği, küncülü akkıt, palıza, şıre gibi mahalli tatlılardan herhangi biri ikram ediliyor. Sıra sahibinin hanımı maharetli ise, bu tatlılar evde hazırlanır, yoksa çarşıdan alıyor.